Armoede bij werknemers

‘Kan ik even met je praten’, na maanden zorgen over het functioneren kwam het hoge woord eruit. ‘Of hij een voorschot kon krijgen, want hij kon de huur niet meer betalen en dat al maanden niet en dreigde uitzetting, o ja, de energienota stond ook al maanden open’. Dat dit voorkomt bij een medewerker van een accountantskantoor was voor ons een nieuwe ervaring. Maar 62% [1] van de bedrijven heeft te maken met armoede, schulden of zeg maar financiële problemen bij medewerkers. Het POM (Platform Ondernemers en Maatschappij) wil in deze tijd van de toeslagenaffaire aandacht vestigen op dit probleem. Wat zijn goede ervaringen en wat kunt u doen.  

Toeslagenaffaire

Als je interviews met enkele van de honderd voorbeelden uit de toeslagenaffaire leest dan zie je dat het iedere werknemer en dus vaak ook werkgever kan overkomen. De kern van het probleem van deze affaire is de signalering van onterecht te veel ontvangen kinderopvang. Direct daarna treedt een cascade van ellende in werking. Bezwaar en beroep kan niet helpen, want direct gaat ‘het systeem’ over tot korting. Kinderen niet meer naar de opvang. Geen zorg- en huurtoeslag. Uit-huis-zetting. Stress en niet functioneren. Ontslag. Drama in relaties en zelfs ouders die door hun familie werd aangesproken op het frauderen. Deze neerwaartse spiraal blijkt na 6-9 jaar later onterecht in werking te zijn getreden. Dan is het leven van deze vaders en vaak moeders compleet verwoest. Het leert ons als werkgevers dat onze collega’s ook helemaal buiten hun toedoen in de problemen kunnen komen. Uitstel van oordeelsvorming is dan ook een eerste houding.

Vele oorzaken

Naast ‘het vermalen worden in bureaucratische stelsels’ zijn er nog veel meer oorzaken van financiële problemen bij medewerkers. Oorzaken die niet bij de werkgever liggen. Levensgebeurtenissen in privésfeer. Dan moet je denken aan problemen als scheiding, verslaving van medewerker of haar/zijn partner, mantelzorg, overlijden partner, geboorte van een kindje en natuurlijk huisvestingssituatie.  Privéoorzaken leiden tot loonbeslag en komen daarmee ook op het bordje van de werkgever te liggen. De werkgever is zeker aan zet als het gaat om werknemers met kleine (flexibele) contracten of minimale beloning. Maar uiteindelijk is de kern van het probleem: de uitgaven zijn niet in lijn met de inkomsten. Dat probleem is onafhankelijk van het niveau van het inkomen…

Gevolgen groot

Een op de drie Nederlanders heeft geldzorgen. Van de 660.000 volwassen met een erg laag inkomen hebben er 220.000 betaald werk. Er zijn salarissen waar slechts € 60 per week overblijft om van te leven. Dat geldgebrek bij werkenden zorgt voor veel stress.  En daarmee voor concentratiemoeilijkheden (-20%), hoger ziekteverzuim (7 dagen meer dan gemiddeld) en daarmee vermindering arbeidsproductiviteit en zeker ook daling van de vreugde in het werk.  Mensen lopen er vaak blijvende emotionele en mentale schade door op. Uit onderzoek van Harvard is gebleken dat mensen met voortdurende geldzorgen 13% van hun denkvermogen moeten inleven. Het is daarmee ook een probleem voor de werkgever geworden. Omdat mensen met veel schaamte door het leven gaan moet de werkgever goed opletten. Als u de gevolgen van dit probleem voor uw eigen bedrijf wilt berekenen dan heeft het Nibud daar een rekentool voor gemaakt: Kostenscan Personeel met schulden – Nibud – Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting

Rol van de werkgever

Volgens het Nibud heeft dus 62% van de werkgevers te maken met personeel met financiële problemen. Vaak zijn werkgevers pas laat op de hoogte. Bij loonbeslag (kosten gemiddeld 3 uur van HR-afdeling) of de komst van de deurwaarder.  Een medewerker (modaal salaris en voltijds contract) in financiële problemen kost gemiddeld € 13.000. Het loont dus om er vroeg wat aan te doen. Niet iedereen wil dat. Sommige werkgevers willen dat alleen om zakelijke redenen. Maar de grootste groep werkgevers (80%) willen hun medewerker als collega helpen. Alle werkgevers die er iets aan willen doen vragen zich wel vaak af ‘waar begin ik aan’. Uit de praktijk van de schuldhulpverlening [2] komen dan ook 3 aandachtspunten voor gemotiveerde werkgevers:

1. Wat is de achterliggende oorzaak en kan deze ook worden weggenomen?
2. Zijn alle schulden in beeld?
3. Als u een regeling afspreekt, dan moet dat voor beide partijen acceptabel zijn. De werknemer moet kunnen voortgaan met haar/zijn huishouding, de schuld moet op een redelijke termijn ingelost worden.

Deze drie aandachtpunten zijn redenen om, ondanks dat men het graag binnenskamers wil oplossen, toch een deskundige te vragen of eventueel in te huren. Zeker bij kleinere ondernemingen is dit aan te bevelen. De grotere bedrijven hebben er zelf beleid en mensen voor. De kleinere improviseren vaak. Toch kunnen werkgevers het nodige doen.

Ervaringen van de werkgever

Christien Lycklama à Nijeholt is directeur van Hoekstra Logistiek uit Sneek. Een maatschappelijk bewust familiebedrijf met zo’n 175 medewerkers. Christien heeft een actieve benadering van schuldenproblematiek, zij roept ook andere werkgevers op om alert te zijn op signalen als wijzigingen in de gezinssituatie. Bij Hoekstra is men dan gelijk alert. Via een vaste budgetcoach wordt aangeboden om de financiële situatie in beeld te brengen en zorgen weg te nemen. Dat dit aan de orde is bij loonbeslag of bij verzoeken om voorschotten is bekend, maar bij Hoekstra zien ze dus meer in vroegtijdig hulp aanbieden. De kosten voor deze ondersteuning komen voor rekening van de werkgever. Dat doet Hoekstra met volle overgave, vanuit het welzijn van de medewerker en zijn of haar gezin, maar ook omdat het ziekteverzuim voorkomt. De budgetcoach is een vertrouwenwekkende persoon en zorgt dan ook bij veel werknemers grote opluchting. En daarmee voor betere concentratie op het werk ook beter. Doordat de werknemers bekend zijn met deze ‘faciliteit’ is er een veel minder grote drempel om daar mee aan de slag te gaan en vroegtijdig problemen te voorkomen. De budgetcoach werkt anoniem, maar koppelt wel terug wat de status is van een traject met de medewerker. Via deze samenwerking voorkomt Hoekstra dat medewerkers afgeleiden naar grote financiele problemen en wordt invulling gegeven aan het gezamenlijke belang van een zorgvrije werknemer. Christien roept werkgevers op om er een standaard procedure van te maken en daarmee  drempels weg te nemen.

Wat te doen?

Het eerste SDG-doel is ‘No poverty’. In het kader van brede welvaart zouden we daar wereldwijd mee aan de slag moeten. Dat kan of moet ook dichtbij huis. Er zijn diverse mooie voorbeelden van bedrijven die het probleem van armoede onder hun medewerkers aanpakken. Ook zijn er diverse (online) hulpmiddelen. We zullen de voorbeelden kort behandelen. De hulpmiddelen zijn bijvoorbeeld de ‘geld-fit-test’, of de financiële signaallijst Mesis of de tool TipTrack-app. Sinds 2017 bestaat de onlinedienst Prikkl. In de afgelopen maanden zien we een bank als de Rabobank, die gestart is met de campagne en e-learning ‘praten over geld challenge’. Kortom er is veel aandacht voor het onderwerp. We lichten er één voorbeeld uit:

Prikkl (www.prikkl.nl)

Prikkl creëert beweging door onafhankelijk financieel inzicht gericht op inkomen en werk. Zij doen dit voor werkgevers die duurzame inzetbaarheid en pensioen als vraagstuk op het netvlies hebben. Zij weten dat het aanbieden van informatie over deze onderwerpen op papier of online voor veel mensen niet voldoende is om in beweging te komen. Daarom nemen zij uw medewerkers vanaf het eerste moment bij de hand met één op één persoonlijk en begrijpelijk financieel inzicht.  Het resultaat: financieel wendbare medewerkers.

Andere voorbeelden van acties door bedrijven zijn:

Open over schulden

Als we ons realiseren dat het niet alleen domme mensen die in armoede terecht kunnen komen dan kunnen we opener zijn over schulden en begrip tonen voor mensen die van € 60 per week moeten rondkomen. Je kunt als werkgever helpen door iemand een ov-jaarkaart te geven. Of bij te springen met een telefoon en een goed internetabonnement. Allemaal zaken die ook nog eens het werken mogelijk maken.

Oplossingen zoeken

De stress die van schulden en armoede komt, werd door een ervaringsdeskundige omschreven als ‘brievenbusangst’.  Mensen raken het overzicht kwijt en worden daardoor nog gestrester.  Werkgevers kunnen helpen zoeken naar een ‘herfinanciering’ van de schulden. Soms zijn er gemeenten of kredietbanken die een aantal schulden overneemt en daarmee zorgt voor maar één partij. Natuurlijk kan je dat als werkgever ook oppakken, maar dan moeten de drie aandachtspunten zojuist aangegeven door de GKB wel bevredigend beantwoord zijn.

Personeelsfonds

Bij enkele bedrijven in Nederland is een zogenaamd personeelsfonds ingesteld. Een personeelsfonds is een onafhankelijke stichting van en voor (oud-) medewerkers om elkaar financieel te helpen. Bijvoorbeeld in geval van onverwachte (hoge) ziektekosten die de zorgverzekeraar of een andere regeling niet dekt en de eigen draagkracht te boven gaan. Alliander heeft zo’n fonds: Personeelsfonds Alliander.

Combinatie van maatregelen in een sociaal fonds

Een mooi voorbeeld is het sociaal fonds van Reinier de Graaf. In dit fonds komen aantal maatregelen bij elkaar. De bestuursleden zijn vertrouwenspersonen, er wordt informatie verstrekt en ze hebben een contract met Saldosupport. Een bedrijf wat medewerkers kan ondersteunen met financiële problemen. Saldosupport | Referenties – Reinier de Graaf Groep

Minnelijk saneringstraject

Nog voordat iemand de ‘schuldsanering’ hoeft in te draaien is het mogelijk met hulp van een advocaat een minnelijke regeling te treffen. Vaak is het mogelijk om de advocaat te laten betalen door een verzekering of een gemeente.

Maar nog veel beter is voorkomen

Natuurlijk kennen we het spreekwoord ‘voorkomen is beter dan genezen’. Dat geldt ook bij armoede. Daarom is het belangrijk dat werkgevers volgende doen:

1. Leidinggevenden en HR-medewerkers moeten getraind zijn op signalen als huwelijksproblemen, grote investeringen, verzoeken om voorschotten of meer-uren;
2. Stel een vertrouwenspersoon aan waardoor schulden en problemen gemakkelijker bespreekbaar gemaakt kunnen worden;
3. Bepaal hoe u als bedrijf omgaat met schulden. Leg vast wat de stappen zijn die u wilt zetten, beschrijf wat u zelf gaat doen, de directe leidinggevende en of u (externe) deskundigheid wilt inzetten. Zie bijvoorbeeld: Opluchting bij werknemers Bilfinger na hulp van Nibud-coach
4. Bied alle medewerkers (periodiek) een financiële gezondheidscheck aan. Dat kan digitaal en je kunt de mogelijkheid inbouwen dat de medewerker dan advies krijgt, maar dat hoeft niet. Het kan anoniem blijven als daar behoefte aan bestaat;
5. Naast individueel, kan ook de financiële fitheid over het hele personeelsbestand worden gemeten. Nibud biedt dit al aan voor € 4.500 (zie Nibud-Peiling-op-maat.pdf);
6. Geef informatie over ‘hoe om te gaan met geld’. In nieuwsbrief, verwijzingen (bijvoorbeeld Wijzer in geldzaken | Wijzer in geldzaken), workshops of e-learnings. Zie bijvoorbeeld: 10-12sw03-2017.pdf (sbcm.nl)

 Ervaringen van budgetcoach Ankie Horjus uit Leeuwarden

Ankie Horjus noemt zichzelf liever geen budgetcoach, ze is meer een ‘bespaarcoach’. Ankie waarschuwt dat de problematiek van stress door geldzorgen misschien nog veel meer voorkomt bij mensen die een mooi inkomen hebben. Ze helpt mensen met salarissen van € 2500 – € 5000, soms tot zelfs boven de € 10.000, een groep waar zich steeds meer geldzorgen voordoen. Zelfs zodanig dat de medewerker minder gaat functioneren en de werkgever er last van krijgt. Omdat een werknemer hier niet graag bekendheid aan geeft is juist iemand als Ankie Horjus erg gewenst. Zij helpt achter de schermen door te werken met een traject naar kostenbewust zijn. Ankie geeft aan dat zij door werkgevers wordt ingehuurd om medewerkers financieel op de rails te krijgen. En dit voordat een loonbeslag aan de orde is. De werkgever kan iemand net dat laatste duwtje naar professionele hulp geven. Ankie ziet mensen bijna bezwijken onder de financiële druk en dan is het prachtig om te zien hoe iemand, ontdaan van die last,  weer zonnig aan de slag gaat. Zie ook Budgetcoach Ankie Horjus

Er wordt wel veel gedaan aan het ondersteunen van werkgevers die geconfronteerd worden met medewerkers in armoede. Een website waarbij ondernemers veel informatie kunnen vinden is: Home (financieelfittewerknemers.nl). Ook is er een landelijk netwerk wat werkt aan financiële redzaamheid van mensen. De ‘moedige dialoog’ is te vinden op www.moedigedialoog.nl en sinds november 2020 ook actief in Drenthe. Uit bedrijfsleven en overheid is inmiddels in Drenthe een kernteam gevolgd en worden dialoogsessies gehouden.

Moedige dialoog-lid Monique Huizenga

over werkgevers en geldzorgen: kwartiermaker in Drenthe is Monique Huizinga, zelf ook lid van VNONCW-Noord, zij geeft aan waarom zij zo betrokken is bij dit onderwerp: ‘Armoede is meer dan een laag inkomen en staat niet op zichzelf. Het heeft effect op alle levensdomeinen. Denk aan de ontwikkeling van kinderen, jongeren en volwassenen. Aan maatschappelijke participatie, eenzaamheid, gezondheid, criminaliteit, huiselijk geweld, zelfredzaamheid, wonen en leefomgeving. Armoede heeft niet alleen gevolgen voor de mensen die het betreft, maar ook voor de organisatie waar men werkt, de schuldeisers en de hulpverlenende instanties, en daarmee ook voor een vitale regio. Om dit te doorbreken is het noodzaak om de financiële redzaamheid van mensen te versterken. Daarom moeten we ons inzetten om dit vroeg te signaleren en aan te pakken’.

Monique roept werkgevers en/of HR-managers op zich aan te sluiten. We willen graag met een aantal bedrijven in Drenthe aan de slag aan de hand van ‘geldzorgen de baas’. Ervaringen en kennis van de werkgevers willen we breed delen zodat ook andere bedrijven het nut en de noodzaak gaan inzien van het aanpakken van dit thema voor zowel de werknemer als de werkgever. We hebben inmiddels een mooie groep met werkgevers/hrm-managers enthousiast gekregen. Werkgevers/HRM-managers die hierbij willen aansluiten zijn altijd van harte welkom.

https://www.moedigedialoog.nl/meedoen/investeren-in-financieel-fitte-werknemers/

[1] Bron: Nibud

[2] Bron: Ingrid Zondag, specialist van GKB te Assen.

Lees ook de andere interviews in deze serie:Lees ook de andere interviews in deze serie: