Lelylijn: Een droom van 164 jaar
Wist je dat de Lelylijn in eerste instantie maar 14 miljoen gulden kostte? Het plan voor de Lelylijn, wat eerder de Zuiderzeelijn heette, is namelijk al tientallen jaren oud en is zelfs terug te leiden tot voor de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Tijd om een historisch overzicht te maken van de Lelylijn.
De Zuiderzeelijn: Een beloftevolle spoorweg die nooit kwam
De Zuiderzeelijn is een symbool geworden van gemiste kansen en onafgemaakte plannen in de Nederlandse spoorweggeschiedenis. Deze verbinding zou van Schiphol of Amsterdam naar Groningen via de A6 en A7 lopen, langs steden zoals Almere, Lelystad, Emmeloord, Heerenveen en Drachten. Ondanks herhaalde pogingen in de jaren tachtig en rond de eeuwwisseling, werd het project in 1986 uitgesteld en in 2007 definitief afgeblazen. Dit ondanks een goede krachtige lobby van de noordelijke provincies. Het idee werd 11 jaar later, in 2018, onder een nieuwe naam opgepakt: De Lelylijn.
Er was eens…
Het oorspronkelijk idee voor een noordelijke spoorlijn gaat terug tot 1860. Dat is 164 jaar geleden! De treinverbinding tussen Harlingen, Leeuwarden, Groningen en Nieuweschans werd toen gerealiseerd. Een uitbreiding van dit spoor over de Afsluitdijk leek een logische volgend stap. Zeker omdat bij de start van de bouw van de afsluitdijk in de Zuiderzee in 1927 ruimte is gereserveerd voor een dubbelspoor.
Midden in de oorlog, in 1943, trokken ingenieurs van de Nederlandse Spoorwegen (NS) twee potloodlijntjes van Amsterdam naar het nog te realiseren Flevostad (het latere Lelystad). Net na de oorlog werd hier een nieuw potloodlijntje aan toegevoegd: eentje van Flevostad via Emmeloord naar Groningen. De kosten: slechts 14 miljoen gulden. Met de kennis van nu een koopje. Toenmalig NS-topman Den Hollander zag echter geen heil in de verbinding. Maar vanaf dat moment stond dit spoor, die de naam Zuiderzeelijn kreeg, op de agenda.Midden in de oorlog, in 1943, trokken ingenieurs van de Nederlandse Spoorwegen (NS) twee potloodlijntjes van Amsterdam naar het nog te realiseren Flevostad (het latere Lelystad).
Net na de oorlog werd hier een nieuw potloodlijntje aan toegevoegd: eentje van Flevostad via Emmeloord naar Groningen. De kosten: slechts 14 miljoen gulden. Met de kennis van nu een koopje. Toenmalig NS-topman Den Hollander zag echter geen heil in de verbinding. Maar vanaf dat moment stond dit spoor, die de naam Zuiderzeelijn kreeg, op de agenda.
Opkomst van de Zuiderzeelijn
In 1969 werd de Stichting Zuiderzeelijn opgericht door een groep ondernemers uit Friesland en Groningen. De onzekerheden rond de bevolkingsontwikkeling in Lelystad (sinds 1967) en het toekomstige Almere (vanaf 1976) en financiële zorgen zorgden ervoor dat het spoorproject slechts gedeeltelijk werd uitgevoerd onder de naam Flevolijn. Daardoor werd Amsterdam-Lelystad in 1988 het voorlopige traject van de spoorlijn.
Mooie ambitieuze plannen met budget
Een jaar later presenteert de NS hun visie voor de toekomst, waarin de Zuiderzeelijn een centrale rol speelt. Deze lijn zou Groningen verbinden met steden als Drachten, Heerenveen en Emmeloord. Ook zou het nieuwe spoor via Lelystad aansluiten op de Flevolijn naar Amsterdam en Schiphol. De prachtige en ambitieuze plannen van NS voorzagen ook een hogesnelheidstrein naar Brussel en verbindingen met Londen (Eurostar) en Parijs (Thalys). De aanleg zou starten tussen 2005 en 2015.
Naast de plannen van de NS adviseerde een door het kabinet Kok II ingestelde commissie Langman in 1997 een rapport om geld vrij te maken voor de ontwikkeling van Noord-Nederland. Het rapport benadrukt de economische achterstand van de regio en stelt een steunfonds van 10 miljard gulden voor. De toenmalige minister van Rijkswaterstaat Annemarie Jorritsma reserveerde daarvan 2,73 miljard euro voor de Zuiderzeelijn, met de belofte om vóór 2010 echt met de aanleg te beginnen.
Vertragingen en twijfel
Aan het begin van het millennium leken de seinen dus op groen te staan. Maar, door langdurige studies en politieke beraadslagingen bleef de Zuiderzeelijn in de ijskast staan. In 2005 werd er nog wel een prijsvraag voor publiek-private samenwerking aangekondigd. Echter werd deze na kritiek van de Tijdelijke Commissie Infrastructuurprojecten in de Tweede Kamer afgeblazen.
De actuele kosten bleken in het begin van deze eeuw ook enorm opgelopen te zijn. De schattingen varieerden van 4 miljard euro voor de goedkoopste variant over gewoon spoor tot 9 miljard euro voor een supersnelle magneetzweefbaan. De angst voor oplopende kosten en tegenvallers bij andere infrastructurele projecten zorgden daarnaast voor extra voorzichtigheid.
Vier jaar voor de minister Jorritsma genoemde deadline voor de bouw werd de Zuiderzeelijn in 2006 definitief afgeblazen door het kabinet. De gereserveerde fondsen werden herbestemd voor regionale ontwikkeling en betere infrastructuur in Noord-Nederland.
Frisse energie en een nieuwe naam
Het duurde ruim 10 jaar voordat de oude kaart van ingenieur Lely weer werd afgestoft. Er ontstond nieuw enthousiasme en de lobby nieuw leven ingeblazen. Dat alles met frisse energie en een nieuw naam: De Lelylijn. Deze nieuwe versie van de Zuiderzeelijn werd gepresenteerd als onderdeel van een Deltaplan voor het Noorden, met belangrijke beloften voor economische versterking en woningbouw. Wederom was het een enthousiaste groep van ondernemers en lokale politici die Stichting Lelylijn oprichtten. Samen met de noordelijke overheden, VNO-NCW MKB Noord en andere maatschappelijke partijen zetten zij de Lelylijn weer op de kaart. Het plan krijgt daardoor steun door het ministerie van I&W, het Kabinet en de Tweede Kamer en werd opgenomen in het regeerakkoord van 2022, met een reservering van 3 miljard euro voor de aanleg.
Tijdens de vervroegde Tweede Kamerverkiezingen in 2023 bleef de Lelylijn een hot topic en handhaafde Kabinet Schoof in het hoofdlijnenakkoord de gereserveerde fondsen. De verantwoordelijk staatssecretaris in dit kabinet Chris Jansen beloofde daarnaast ook: "Die Lelylijn, die gaan we nu echt aanleggen!"
Dichterbij dan ooit!
Een goed plan met belangrijke effecten voor (Noord-)Nederland, een deel van het budget op de plank en een bewindspersoon die uitspreekt om de lijn te bouwen… Het lijkt echt of het verleden zich herhaalt. Toch is de realisatie van de Lelylijn nu dichterbij dan ooit. Begin november 2024 zal er door het Kabinet eindelijk een besluit worden genomen over de aanleg. Dan weten we of Noord-Nederland eindelijk de verbinding krijgt waar het al 164 jaar van droomt!
